Paradygmat adaptacjonistyczny w psychologii

Adaptację należy rozpatrywać w kontekście teorii doboru naturalnego stworzonej przez Karola Darwina. Odnosi się więc ona do mechanizmów ewolucji biologicznej, prowadzących do ukierunkowanych zmian w populacji. Zmiany te polegają na zwiększeniu przeciętnego przystosowania poszczególnych gatunków, czyli adaptacji do warunków środowiskowych. Oznacza to, że organizmy posiadające korzystne cechy mają większą szansę na przeżycie i rozmnażanie, co prowadzi do zwiększania częstości występowania korzystnych genów w populacji. Adaptację można więc zdefiniować jako cechę dziedziczną i podlegającą rozwojowi, będącą wynikiem doboru naturalnego ponieważ pomagała przetrwać albo sprzyjała reprodukcji organizmu (Buss, 2003). Jest ona kształtowana przez proces doboru, co oznacza, że jeżeli jakaś cecha nie przyczynia się do rozwiązania problemu adaptacyjnego to nie zostanie wyselekcjonowana i utrwalona (Buss, 2003). Adaptacje swój początek biorą z mutacji DNA, a następnie, gdy zmiana okaże się korzystna (poprzez zwiększanie szansy osobnika na reprodukcje i przeżycie) jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, aż w końcu generalizuje się na całą populację. Obok adaptacji można wyróżnić jeszcze dwa inne rodzaje zmian zachodzące na przestrzeni pokoleń. Są to tzw. produkty uboczne towarzyszące zmianom adaptacyjnym, ale nie przynoszące żadnej korzyści funkcjonalnej oraz szum czyli inaczej zmiana przypadkowa. Mogą być one przekazywane z pokolenia na pokolenie, jeśli tylko nie przeszkadzają w funkcjonowaniu organizmu. Aby odróżnić adaptacje od innych zmian można stosować wyróżniki wskazane przez Williamsa (1966; za: Buss, 2003), czyli kryteria niezawodności, skuteczności i ekonomii. Określają one kolejno czy dana adaptacja występuje u wszystkich przedstawicieli gatunku, czy dobrze rozwiązuje problemy związane z dostosowaniem do środowiska oraz czy nie naraża organizmu na dodatkowe koszty (Buss, 2003).

Paradygmat - w rozumieniu wprowadzonym przez filozofa Thomasa Kuhna w 1962 r. - to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.
Paradygmat od dogmatu odróżnia kilka zasadniczych cech:
· nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy
· może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich zmian w nauce zwanych rewolucją naukową
· podważa sens absolutnej słuszności.

Dobry paradygmat posiada kilka cech i m.in. musi:
· być spójny logicznie i pojęciowo
· być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne
· dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.
Kuhn dowodzi, że nauka nie jest jednostajnym, kumulatywnym pozyskiwaniem wiedzy. Zamiast tego nauka jest serią spokojnych okresów przerywanych przez gwałtowne intelektualne rewolucje, po których jeden koncepcyjny światopogląd jest zamieniany przez inny. Kuhn spopularyzował w tym kontekście termin paradygmat opisywany przez niego jako w istocie zbiór poglądów podzielanych przez naukowców, zestaw porozumień o pojmowaniu zagadnień. Pomimo tego krytycy zarzucali mu brak precyzji w stosowaniu tego terminu.
Zgodnie z poglądami Kuhna paradygmat jest istotny dla badań naukowych, gdyż "żadna nauka przyrodnicza nie może być wyjaśniania bez zastosowania splecionych teoretycznych i metodologicznych poglądów pozwalających na wybór, ocenę i krytykę". Paradygmat kieruje wysiłkiem badawczym społeczności naukowych i jest tym kryterium, które najbardziej ściśle identyfikuje obszary nauk. Fundamentalnym argumentem Kuhna jest to, że dla dojrzałej nauki typową drogą rozwojową jest kolejne przechodzenie w procesie rewolucji od jednego do innego paradygmatu. Gdy ma miejsce zmiana paradygmatu, "świat naukowy zmienia się jakościowo i jest jakościowo wzbogacany przez fundamentalnie nowe zarówno fakty jak i teorie".
Kuhn utrzymywał także, że - wbrew obiegowym opiniom - typowi naukowcy nie są obiektywnymi i niezależnymi myślicielami, a są konserwatystami, którzy godzą się z tym, czego ich nauczono i stosują tę naukę (wiedzę) do rozwiązywania problemów zgodnie z dyktatem wyuczonej przez nich teorii. Większość z nich w istocie jedynie składa układanki celując w odkrywaniu tego, co i tak już jest im znane - "Człowiek, który usiłuje rozwiązać problem zdefiniowany przez istniejącą wiedzę i technikę nie ma szerszych horyzontów. Wie on co chce osiągnąć, i w zgodzie z tym projektuje swoje narzędzia i kieruje swoimi myślami."
W naukach społecznych, gdzie mogą jednocześnie występować różne paradygmaty, dochodzi do wojen paradygmatycznych, czyli zwalczania się nawzajem uczonych z różnych obozów i odmawiania innym charakteru naukowości. Paradygmaty w socjologii i antropologii są bardzo podzielone i na całym świecie zaobserwować można spór pomiędzy ich przedstawicielami.
Czyli:
Przez paradygmaty rozumiemy pewne fundamentalne dla danej dyscypliny osiagnięcia, wyznaczające sposób uprawiania tej dyscypliny przez cały grupy uczonych, przy czym osiągnięcia te charakteryzują się dwiema właściwościami:
1. „reprezentowany w nich dorobek był dostatecznie oryginalny i atrakcyjny, aby na tej podstawie mogła powstać konkurencyjna wobec dotychczasowych metod działalności szkoła”
2. „dorobek ten był na tyle otwarty, że pozostawiał nowej szkole najrozmaitsze problemy do rozwiązania”

Aktualny stan psychologii poznawczej można scharakteryzować jako zbiór mikroparadygmatów dotyczących różnych procesów umysłowych. Poszczególne mikroparadygmaty pozostają względem siebie w pewnej izolacji – np., nowe koncepcje spostrzegania maja niewielki wpływ na koncepcje myślenia. Jednak istnieją pewne źródła wokół których krąży cała psychologia (empiria i analizy teoretyczne). Należą do nich: koncepcje pamięci, uwagi oraz wiedzy.

================== =========

W rozdziale pt zintegrowana psychologia jest dość szeroki opis tego jak psychologia ewolucyjna może wpłynąć na podstawowe gałęzie psychologii takie jak psych. poznawcza, społeczna, rozwojowa, osobowości, kliniczna i kulturowa.

Psychologia ewolucyjna wniosła również swój wkład do innych dziedzin psychologii, takich jak psychologia przemysłu i organizacji (Colarelli, 1998; Nicholson, 1997) oraz psychologia środowiska (Kapłan, 1992). Należy jednak oczekiwać, że psychologia ewolucyjna doprowadzi do eliminacji tradycyjnych podziałów. Człowieka nie można podzielić na osobne części, odpowiadające za osobowość, życie w społeczeństwie, rozwój czy walory poznawcze. Różnice ludzkich charakterów tradycyjnie były domeną psychologii osobowości, ale przecież często dotyczą one orientacji społecznej, wynikają z uwarunkowań rozwojowych i są zakorzenione w określonych mechanizmach poznawczych. Wymiana społeczna oraz kwestie wzajemności tradycyjnie były rozpatrywane przez psychologię społeczną. Lecz przecież mechanizmy odpowiedzialne za te zjawiska działają w drodze przetwarzania informacji i przeszły jakąś drogę rozwoju. Gwałtowne zmiany zachodzące w okresie dojrzewania uznano za dziedzinę psychologii rozwojowej. Lecz przecież ludzie różnią się między sobą jeszcze przed wiekiem dojrzewania, a wiele najistotniejszych z zachodzących wówczas zmian ma charakter społeczny. Z perspektywy psychologii ewolucyjnej wiele tradycyjnych podziałów wewnątrz całej dyscypliny jest nie tylko arbitralnych, ale wręcz szkodliwych dla rozwoju nauki. Gałęzie te prowadzą do arbitralnego i sztucznego rozszczepienia wielu mechanizmów. Ujmowanie psychologii człowieka z perspektywy problemów adaptacyjnych i ich rozwiązywania które legło u podłoża niniejszej książki jest bardziej naturalnym sposobem „dzielenia natury" i prowadzi do przekroczenia funkcjonujących obecnie podziałów.
Podstawowym zadaniem nowej psychologii będzie wyodrębnienie głównych problemów adaptacyjnych, które ludzie napotykali podczas ewolucji swojego gatunku. Psychologowie ewolucyjni jak dotąd jedynie poskrobali powierzchnię, wyodrębniając niektóre problemy w sposób najbardziej oczywisty związane z kwestiami przetrwania i reprodukcji. Jednak większość problemów adaptacyjnych pozostała niezbadana, a większość rozwiązań psychologicznych czeka na swojego odkrywcę. Można zasadnie oczekiwać, że pierwsi naukowcy, którzy wkroczą na te dziewicze terytoria, wrócą obładowani łupem.
Psychologia ewolucyjna dostarcza narzędzi pojęciowych, pozwalających współczesnej psychologii wyzwolić się z obecnego stadium fragmentaryzacji i połączyć ją z innymi naukami w drodze do powszechnej integracji. Psychologia ewolucyjna dostarcza też narzędzi umożliwiających wyjaśnienie wielkiej tajemnicy pochodzenia człowieka oraz jego drogi do obecnego stanu, jak również mechanizmów pozwalających zrozumieć, co to znaczy być człowiekiem.