Według propozycji Deutscha i Gerarda (1955), dla zrozumienia
zjawiska ulegania przez ludzi opiniom innych osób i naśladowania ich zachowań,
korzystne jest wyróżnienie dwóch rodzajów wpływu społecznego.
Pierwszy z nich ma charakter informacyjny. Jednostka,
obserwując zachowania innych ludzi, czy przysłuchując się wygłaszanym przez
nich sądom, traktuje ich jako źródło
informacji o rzeczywistości. Człowiek, który reaguje tak, jak inni, robi
to po to, by mieć rację. (Skoro inni postępują słusznie, czy wygłaszają poprawne
opinie, to dzięki naśladowaniu ich nasze zachowania i wygłaszane sądy są również właściwe). Oczywiście pojawia się
pytanie, w jakich warunkach podmiot będzie szczególnie skłonny uznać,
że owi inni się nie mylą. Wydaje się, że sprzyjać będą temu takie np. elementy,
jak zgodność reakcji owych innych, brak przekonania
podmiotu o byciu ekspertem w określonej dziedzinie, oraz niejednoznaczność
zewnętrznej rzeczywistości. W eksperymencie Ascha oznaczałoby to zatem
sytuację, w której wszyscy współpracownicy eksperymentatora zgadzają się co do
długości określonych odcinków, osoba badana wie, że ma kłopoty ze wzrokiem, a
porównywane odcinki różnią się od siebie minimalnie.
Istnieje jednak także inny
rodzaj wpływu społecznego. Deutsch i Gerard określają go mianem normatywnego. Człowiek, który naśladuje działania
innych osób, zachowuje się zgodnie z normą nieodróżniania się od innych
członków grupy, upodobniania się do nich. Konformizm staje się tu środkiem podtrzymania (czy też uzyskania) więzi z daną grupą,
uzyskania akceptacji ze strony innych osób, a w każdym razie uniknięcia
dezaprobaty czy etykiety dewianta. Istnieją liczne
przesłanki empiryczne pokazujące zarówno, że ludzie niezgadzający się z
grupą mają trudności z uzyskaniem jej akceptacji, jak i wykazujące, że znakomita
większość ludzi doskonale zdaje sobie sprawę z tej prawidłowości (por. np.
Campbell i Fairey 1989).
O ile wpływ informacyjny
wynika z potrzeby posiadania racji, to wpływ normatywny można określić
jako determinowany chęcią posiadania przyjaciół. Co do eksperymentu Ascha, to
sądzę, że ta ostatnia motywacja może odgrywać rolę zwłaszcza wówczas, gdy
osoba badana udziela odpowiedzi publicznie, a grupa nacisku składa się z osób,
na których akceptacji jej zależy (np. jej znajomych).
Motywacje „posiadania racji" i „posiadania
przyjaciół" są trudne do pogodzenia, gdy zewnętrzna rzeczywistość jest
jednoznaczna, a podmiot zdaje sobie sprawę, że inni oceniają ją niewłaściwie
czy reagują wyraźnie błędnie. Można wówczas albo przeciwstawić się grupie,
narażając się na jej negatywną ocenę, albo
ulec jej naciskowi, rezygnując z posiadania racji. Kiedy indziej wszakże, oba
wspomniane motywy mają charakter komplementarny. (Jeśli nie jestem pewny, jaka reakcja
jest poprawna czy właściwa, to naśladując innych, zarówno we własnych oczach zwiększam szansę, że
wybieram zachowanie właściwe, jak i nie ryzykuję ze strony otoczenia
opinii człowieka, który jest dewiantem, niezgadzającym się z grupą). Można
nawet zaryzykować twierdzenie, że znakomita większość zachowań
konformistycznych sterowana jest łącznym oddziaływaniem tych motywacji.
Relatywne ich siły mogą jednak w poszczególnych sytuacjach być nawet bardzo
różne. Zależeć to może zarówno od pewnych parametrów sytuacji, jak i od osobowości ludzi. Dużą rolę mogą odgrywać też
pewne czynniki kulturowe i uwarunkowania historyczne.
Warto tu wspomnieć, że ludzka skłonność do naśladowania
innych ludzi może być do tego stopnia zautomatyzowana, że nie zawsze jest nawet
uświadamiana. W fascynującym eksperymencie Chartrand i Bargha (1999) osoby
badane odbywały dyskusję z pomocnikiem eksperymentatora, który - zdawałoby się
bezwolnie i nieintencjonalnie - bądź bujał nogą założoną na nogę, bądź co
pewien czas pocierał ręką twarz. Okazało się, że podczas pierwszej rozmowy
badani sami zaczynali bujać nogami, a podczas drugiej znacząco częściej niż
zwykle pocierali twarz.
Źródło: Doliński D., 2005, Techniki wpływu
społecznego, Warszawa: Scholar.
================ =============== ==================
też: Źródło: Wojciszke B.,
2002, Człowiek wśród ludzi. Zarys
psychologii społecznej, Warszawa:
Scholar, rozdz. 7, s.246-250.
